Als ik u, als opdrachtgever, de foto’s lever, wie mag die foto’s dan allemaal gebruiken? Sommige mensen denken dat iedereen de foto’s zo maar mag gebruiken. Ze zijn toch betaald? Daar schuilt echter het addertje onder het gras…
Voorbeeld uit de praktijk
Een tijdje geleden moest ik een zakelijk evenement fotograferen. De opdrachtgever, een samenwerkingsverband van financiële dienstverleners, zocht een mooie reportage van hun evenement. Door middel van een web gallery moest iedereen kunnen zien hoe succesvol het evenement was geweest.
Geen probleem natuurlijk. Ik fotografeerde (met veel enthousiasme) het evenement, bewerkte (ook met veel enthousiasme) de foto’s en maakte een schitterende gallery. Opdrachtgever dolenthousiast: “wat een mooie reportage!” Uiteraard stuurde ik ook de foto’s, zoals gebruikelijk, in hoge en lage resolutie.
Toen ontving ik een nieuwsbrief van een grote bank. Tot mijn verbazing stond daarin mijn foto. Niet veel later stuurde een relatie mij een gedrukte nieuwsbrief van een verzekering, maar daarin mijn foto. “Dat is toch jouw foto?” schreef de relatie. “Mooi hoor!”
Ik was met stomheid geslagen. Hoe kon het dat deze instanties allebei mijn foto’s gebruikten? Een beetje onderzoek liet zien dat nog meer van mijn foto’s door grote banken en verzekeringsmaatschappijen her en der gebruikt werden. Geen van deze partijen had mij hierover benaderd.
Ik zocht dus contact met mijn opdrachtgever. Hoe zat dat nou? “Ja, die foto’s hebben ze van ons. Is dat een probleem dan?”
Helaas wel
Het is belangrijk dat u dit begrijpt: als ik voor u fotografeer, dan mag u de foto’s gebruiken — maar dat geldt niet voor ‘derden’, d.w.z. andere geïnteresseerde partijen.
In mijn offerte stel ik dat meestal als volgt:
“De opdrachtgever ontvangt gebruiksrecht van de foto’s. Eventuele derden, die de foto’s ook willen gebruiken, kunnen contact opnemen met de fotograaf, die hen daarvoor, mits met toestemming van de originele opdrachtgever, een vriendelijk aanbod voor zal doen.”
Dit betekent dus concreet dat de opdrachtgever de foto’s wel mag gebruiken, maar eventuele derden niet — tenzij ze zelf daarvoor een afspraak maken met de fotograaf.
Is dat gek?
Sommige mensen vinden dat gek. De fotograaf is toch betaald? Waar doet hij dan moeilijk over?
Ik leg het u graag even uit. Foto’s zijn, volgens de Nederlandse wet, een creatief werk. Ze zijn dus beschermd door auteursrecht. Dit betekent dat u als opdrachtgever niet het eigendom van de foto’s verkrijgt, maar het gebruiksrecht. De fotograaf en de opdrachtgever komen in een zogenaamde gebruikslicentie overeen hoe, en op welke manier, en in welke mate de foto’s gebruikt mogen worden door de opdrachtgever.
“Maar als ik een brood koop bij de bakker maakt het hem toch ook niet uit hoeveel mensen het brood opeten?” hoor ik u vragen. Nee, dat klopt. Het verschil zit hem hierin dat een brood ‘op’ raakt, terwijl foto’s eindeloos overnieuw kunnen worden gebruikt.
Mijn anekdote aan het begin van dit blogje is een goed voorbeeld. Al die banken en verzekeraars dachten dus zichzelf de kosten van een fotograaf te besparen en gratis foto’s te krijgen, en met die foto’s weer geld te verdienen — terwijl de fotograaf het toekijken had. Dat zou gek zijn… begrijpt u goed, wij fotografen leven van het gebruik van onze foto’s.
Zo hebben we dat in Nederland geregeld…
Want laat ik duidelijk zijn: wat ik schrijf geldt niet alleen voor mijn foto’s, maar voor alle foto’s. Of u de opdracht nou aan één van mijn ‘concullega’s’ verleent, of aan mij. Zo hebben we dat in Nederland, en in de hele westerse wereld geregeld!
Wat mag de opdrachtgever wel en niet?
Dit probleem dient zich op allerlei manieren aan. Het kan de locatie zijn waar uw evenement plaatsvond: “oh, wat een mooie foto’s – stuur die eens door!” Of het jazzbandje dat de muzikale omlijsting verzorgde. De bakker van de bruidstaart. Uw gastspreker. De projectontwikkelaar van uw kantoorgebouw. Je kunt zo gek niet bedenken, of er is wel iemand die interesse heeft.
Ik kan begrijpen als het u even duizelt. Laat ik het concreet maken.
- De opdrachtgever ontvangt een gebruikslicentie
De fotograaf moet duidelijk zijn over wat wel niet mag met de foto’s. Soort van gebruik, afmetingen, welke media, duur van gebruik — deze en andere zaken moeten worden afgestemd. - Naamsvermelding is altijd verplicht
Ook dit staat in de auteurswet. Echter: de fotograaf kan er in overleg afzien van dit recht. Ik stel meestal in mijn offertes: “waar mogelijk wordt de naam van de fotograaf vermeld.” Dan komt mijn naam wel terecht onder een artikel of in het colofon van een tijdschrift, maar niet op een website. Kan ik mee leven.
Let op: naamsvermelding is dus een wettelijke plicht en niet een vorm van betaling! Hier leest u er meer over… - U mag de foto’s laten zien!
De opdrachtgever mag de foto’s laten zien zoals de gebruikslicentie stelt. Het probleem is niet dat de opdrachtgever de foto’s aan een derde laat zien — het probleem is als die derde de foto gebruikt voor haar eigen doeleinden. Overigens: als dat toch gebeurt is de originele opdrachtgever daar niet voor aanspreekbaar. - Niet insturen in een fotowedstrijd
De opdrachtgever mag de foto’s gebruiken. Hij of zij mag ze niet insturen in een fotowedstrijd onder eigen naam. De foto’s zijn namelijk niet zijn of haar eigendom, en zijn door iemand anders gemaakt. Vandaar dat die naamsvermelding er ook wel toe doet! - Persberichten en zo
Kunnen foto’s gebruikt worden in kranten en tijdschriften? Dat zijn toch ook derden? Maar natuurlijk: het zijn ten slotte uw belangen die daarbij gediend worden. U kunt dus met een gerust hart foto’s meesturen met een persbericht.
Echter: gaat het gewoon om een artikel dat niet om u draait, en zoekt het tijdschrift of de krant daar gewoon een mooie foto bij, dan zijn het de belangen van die uitgave (dus: een derde) waar het omgaat, en dient door hen even contact met de fotograag gezocht te worden.
Kunnen derden dan nooit de foto’s gebruiken?
Ja, natuurlijk wel. Als fotograaf wil ik graag dat mijn foto’s goed gebruikt worden. Maar voor de meeste vormen van gebruik zal ik een vergoeding vragen. De foto’s worden ten slotte in gezet als onderdeel van een zakelijke onderneming. Er wordt dus, direct of indirect, geld mee verdient!
En nee, U hoeft niet het volledige bedrag opnieuw te betalen. Ik zal u een vriendelijk voorstel doen. U heeft er dus wel degelijk voordeel bij: het zelf inzetten van een fotograaf zou leiden tot veel hogere kosten. Maar ook de fotograaf verdient aan zijn eigen werk.
Een en ander is natuurlijk afhankelijk van de toestemming van de originele opdrachtgever: als hij of zij het niet eens is met gebruik van de foto’s door u op de aangegeven wijze, dan gaat het feest uiteraard niet door.
Afkopen
“Maar, ‘ zei mijn originele opdrachtgever uit de anekdote aan het begin van het verhaal, “ ik wil niet dat al die banken en verzekeringsmaatschappijen allemaal apart jou moeten benaderen. Kan ik dat recht niet afkopen?”
Dat kon zeker. En dat levert u en hen een mooie korting op, omdat ik niet met allemaal aparte partijen moet onderhandelen. U kunt, voor de aangegeven hoeveelheid partijen, een gebruikslicentie verkrijgen zodat ze allemaal de foto’s mogen gebruiken.
“Daar verdien je dan lekker aan,” probeerde de medewerker van het samenwerkingsverband nog. “Ja, maar wacht even”, bracht ik in, “dan mogen wel 40 banken en verzekeringsmaatschappijen de foto’s gebruiken zonder verdere problemen!” Daar zag de medewerker zelf gelukkig de redelijkheid ook van in.
Wat u nog moet weten
Afsluitend vertel ik nog een paar dingen…
- Bij inbreuk volgen hoge kosten
U denkt wellicht “maar hoe weet de fotograaf nou of wij zijn foto’s gebruiken?” Gelooft u mij als ik u vertel dat het tegenwoordig heel makkelijk is om via Google alle pagina’s te vinden waarop mijn foto’s worden gebruikt. Kijk zelf maar even… En ongeoorloofd gebruik van foto’s vormt inbreuk op auteursrecht — en daar staan aanzienlijke kosten tegenover! - Extern gebruik door uw medewerkers
Let u op het gebruik van foto’s die ik maak in uw opdracht, door uw medewerkers. Het gebeurt soms dat ik een portretfoto tegenkom op de website van een voetbalclub of kerk, terwijl ik die foto in opdracht van een bedrijf maakte. Het is ook slim om duidelijk te zijn over het gebruik van uw foto’s met uw werknemers. Ik moest heel vervelend doen naar een voormalig parlementslid die gewoon doorging met het gebruik van mijn foto toen hij directeur was geworden van een bedrijf na het verlaten van de Tweede Kamer. Ik had de foto in opdracht van zijn partij gemaakt, en dat was een hele andere organisatie.
Afsluitend
Niet dat we als fotografen op alle slakken zou willen leggen. Over gebruik door onze foto’s door een kerk, voetbal- of padvindersclub doen we meestal niet zo moeilijk. Voor kunstenaars zoals jazzbandjes en andere artiesten hebben we meestal een hele vriendelijke regeling. Maar gebruik door een commerciële partij is een zakelijk verhaal. Ik, en de meeste fotografen met mij, zien gewoon niet in dat iemand geld zou mogen verdienen aan foto’s waar wij hard voor hebben gewerkt, veel voor hebben geïnvesteerd — zonder dat er iets voor wordt betaald. Laten we eerlijk wezen: u werkt toch ook niet voor niks?
Goedemiddag Mijnheer Bos,
Kan het ook gebeuren dat een foto op een site staat
en dat er bij staat dat je het vrij mag gebruiken maar dat later blijkt dat de foto toch van een kunstenaar, fotograaf is?
Ben je dan ook strafbaar want je bent misleid.
Hoe gaat u daar mee om?
Het was niet je opzet iemand te benadelen.
Vriendelijke groeten
Ben Boerema
Hoi Ben,
Dat is theoretisch inderdaad mogelijk. Ik kan me dat in de praktijk niet zo goed voorstellen: een fotograaf die de toestemming erbij zet zal daar niet snel op terugkomen, lijkt me. Maar theoretisch kan het.
‘Strafbaar’ ben je niet. We hebben het hier over privaatrecht, niet strafrecht. Maar bij geconstateerd misbruik kan de rechter je veroordelen tot het betalen van een flinke vergoeding.
Hoe bescherm je jezelf tegen deze situatie? Maak een screenshot van de foto en de toestemming en bewaar deze op een veilige plek. Dan kun je, mocht dat nodig zijn, altijd laten zien dat de toestemming erbij stond.
Ik zelf heb deze situatie nog nooit aan de hand gehad. Al mijn foto’s zijn auteursrechtelijk beschermd en voor gebruik is schriftelijke toestemming nodig.
Ik hoop dat dit helpt. Dank voor de vraag!
Dag Rogier,
Bedankt voor deze reactie.
groeten
Ben
Mijnheer Bos,
Allereerst zou ik willen vermelden dat ik met veel plezier uw Blog posts heb gelezen!
Onlangs heb ik ontdekt, via google search na lezen van uw blog, dat er door een chinese fabrikant ca 1800 afdrukken van mijn foto zijn verkocht via de site van AliExpress.
Heb de nodige tijd geinvesteerd om een bezwaar te posten op de AliExpress site maar gezien het feit dat niet alles in het engels wordt vermeld is dat een vrijwel onmogelijke opgave.
Nav bovenstaand heb ik nog ‘Dupho’ benaderd maar deze konden weinig concreets doen/adviseren.
Heeft U nog suggesties mbt bovenstaand?
Vriendelijke groeten,
Sabine
Dag mijnheer Bos,
Met veel interesse Uw verhaal gelezen.
Nu ben ik geen fotograaf, maar illustrator.
Ik las dat U al Uw werk auteursrechtelijk beschermt.Maar hoe doe je dat eigenlijk?
Zou U mij dat kunnen/willen vertellen?
Alvast bedankt voor de moeite.
Met vriendelijke groet, Marie Mul
Marie, om een werk/ontwerp/foto/creatie auteursrechtelijk te beschermen hoef je niets te doen. Auteursrecht komt namelijk automatisch tot stand door het maken er van. Je kunt dit dus altijd claimen. Dan helpt het overigens natuurlijk wel als jij kan bewijzen dat je het werk eerder had.
Dag Rogier,
Interessant artikel! Nu heb ik zelf een vraag. Ik zie dat in een tijdschrift waarvoor ik twee jaar geleden een artikel heb geschreven en foto’s heb aangeleverd, opnieuw een door mij gemaakte foto is geplaatst. Mijn naam is niet vermeld. Sterker nog, er staat een naam van iemand anders, die blijkbaar de andere foto bij het artikel heeft gemaakt.
Zou ik ze nog een rekening voor deze foto moeten sturen, of hebben ze twee jaar geleden de foto van mij gekocht en kunnen ze die nu onbeperkt gebruiken? Helaas is hier geen duidelijk afspraak over gemaakt en kan ik het nergens teruglezen.
Hartelijke groet, Jasmijn
Hoi Jasmijn,
Dank voor je reactie. Als er inderdaad geen duidelijke afspraak is gemaakt, geldt gewoon de auteurswet. Dan mogen zowel het hergebruik als het gebrek aan naamsvermelding niet. Je zou ze eens op kunnen bellen en vragen hoe zij het zien. De kans bestaat dat je bij het leveren van de foto’s ergens mee akkoord bent gegaan, ook al herinner je jezelf dat nu niet meer. Als blijkt dat de redactie je foto’s inderdaad zonder toestemming heeft gebruikt, dan kan je een rekening sturen. Ik ken de situatie niet, en er zijn zeker situaties waarin een rekening sturen de beste benadering is. Er zijn ook situaties waar je er op een betere manier uit kunt komen. Maar begin even met dat telefoontje voor je er met een gestrekt been ingaat.
Succes, Rogier
Hoi Rogier, Even een aantal vragen. Ik schrijf voor een lokale omroep en soms krijgen we persberichten aangeleverd met foto’s. Bij die foto’s wordt dan vermeldt at ze vrij van rechten zijn. Het plaatsen van dit persbericht met de foto die aangeleverd is, mag dit? Stel deze foto’s uiteindelijk niet vrij van rechten zijn, wie is dan aansprakelijk? Diegene die plaatst of diegene die onterecht de foto’s heeft aangeleverd? Omdat het bij nieuws soms te lang duurt om de rechtmatige eigenaar van een foto te achterhalen, is het mogelijk om bijvoorbeeld een mail terug te sturen dat wij ervan uitgaan dat de foto vrij van rechten is aangeleverd en dat ook de gebruiksrechten bij de afzender liggen. Kunnen we dan een soort verschoningsrecht claimen?
Hallo Annemarie,
Wat goed dat je er even naar vraagt. Better safe than sorry!
De publicerende partij is aansprakelijk. Er maar van uitgaan dat de foto’s inderdaad gepubliceerd mogen worden is dus kwetsbaar. In de praktijk zal het in 99% wel kloppen dat de foto’s gepubliceerd mogen worden, maar ik heb het ook wel eens meegemaakt dat mijn foto’s werden meegestuurd met een persbericht, en gepubliceerd, zonder mijn toestemming. Dan klop ik dus aan bij het betreffende mediabedrijf. Die verwijst mij dan naar de partij die het persbericht stuurde, maar dat is niet waar ik moet zijn: de publicerende partij heeft de verantwoordelijkheid te checken of iets ook daadwerkelijk mag worden gepubliceerd.
Dat is geen goed nieuws voor jullie. Dat begrijp ik ook. En ook dat de tijd ontbreekt om soms te checken of een foto gebruikt mag worden.
Ik heb een aantal tips. Ik moet er gelijk bij zeggen: ik ben geen jurist! Maar ik denk dat de volgende tips wel bruikbaar zijn.
Het lijkt me dat een brief/mail terugsturen, waarin het risico bij de verzender van het persbericht wordt gelegd, ook zinvol is. Het is is elk geval een reminder. Maar ik denk dat je met dit soort vragen even beter contact kan zoeken met een jurist die echt thuis in auteursrecht. Bekijk de website van https://www.charlotteslaw.nl/ eens. Ik bekijk auteursrecht vooral vanuit het oogpunt van de fotograaf; maar zij is juriste en overziet het geheel.
Nogmaals mijn compliment dat jullie hier serieus mee om willen gaan!
Hoi Rogier,
Ik heb een klein vraagje.
Mijn zoon (15 jaar), heeft schoolfoto’s laten maken.
Nu is ons gebleken dat een portretfoto van hem door de fotografe is doorgegeven aan een ander -zonder onze toestemming-.
Buiten dat ik het ongepast vindt vraag ik mij af of dat zomaar mag?
Er bestaat toch zoiets als portretrecht?
Graag uw mening hier over. Bij voorbaat dank.
Beste Adrie,
Er bestaat inderdaad zoiets als portretrecht. Ik ben fotograaf, en in mijn blogs ga ik dus vooral in op auteursrecht, omdat dat het recht is wat de fotograaf aangaat. Maar als persoon op een foto heb je inderdaad portretrecht. Dit houdt kort gezegd in dat een foto waar jij duidelijk herkenbaar op staat, niet zonder jouw toestemming gepubliceerd mag worden. Er even van uitgaande dat jij of je zoon die toestemming niet heeft gegeven, is de situatie die je hier beschrijft niet een nette manier van zakendoen.
Wat in je verhaal niet helemaal duidelijk wordt, is of de foto ook is gepubliceerd. Het doorgeven van een foto zonder toestemming klinkt niet netjes, maar daar zit niet het echte probleem: een fotograaf mag de foto’s die hij maakt, laten zien. Dat kan op een website, maar ook via de mail: ‘kijk eens wat ik nou weer voor mooie beelden mocht maken?’ Dat soort mailtjes stuur ik ook wel eens, bijvoorbeeld aan een klant die wat referentiemateriaal wil om te bepalen of hij mij een klus toevertrouwd. Ik stuur dan foto’s, maar het doel is niet het verkopen van die foto’s, of het ter beschikking stellen voor publicatie. Maar wat de reden voor het doorsturen ook is: de persoon die de foto’s ontvangt en vervolgens publiceert, doet, als jouw toestemming (of die van je zoon er niet is) iets fout. En dan heb je, redelijkerwijs, reden om juridische stappen te nemen.
Nou zou ik niet in ene een rechtszaak beginnen, maar begin eerst eens die partij te benaderen. Doel daarbij is om 1. de publicatie per direct te beëindigen, en 2. om financiële compensatie te krijgen voor de geleden schade.
Let op: er zijn redenen en omstandigheden dat publicatie wel mag. Dit is bijvoorbeeld als de foto nieuwswaarde heeft, of als je zoon redelijkerwijs kon weten dat de foto gepubliceerd zou gaan worden. Dit lijkt me bij schoolfoto’s niet ter zake, maar voor goed advies zou ik mezelf toch even wenden tot een advocaat, of in elk geval zelf even duiken in het onderwerp ‘portretrecht’.
Ik hoop je zo een beetje op weg geholpen te hebben.
Mvg, Rogier